‘Hoe zet ik mijn hoogbegaafdheid positief in?’ door Noks Nauta, HB-Café Eindhoven 11 sept 2015

Verslag door: Daniël van der Lee

“Hoogbegaafden klagen over allerlei dingen… en het is ook niet altijd makkelijk om hoogbegaafd te zijn, maar het schiet niet op om alleen maar te klagen over hoogbegaafdheid… “. Noks is vanuit haar achtergrond als arts en psycholoog ook gewend om naar de dingen te kijken die niet goed gaan, omdat mensen daarvoor bij haar kwamen. Na contact met de coördinator van HB Café Groningen, waarin ze het hadden over positieve psychologie is het idee ontstaan voor deze presentatie met als thema ‘hoe zet ik mijn hoogbegaafdheid positie in?’.

Een twintigtal aanwezigen had zich verdeeld over vier tafels. De groepen waren heel divers wat betreft leeftijd en achtergrond. Sommige mensen kenden elkaar van een eerdere bijeenkomst en anderen waren er voor de eerste keer. Er waren mensen collega’s van elkaar en mensen die hun partner mee hadden genomen.. Er heerste een aangename sfeer waarin men open stond om van elkaar te leren. De avond was opgedeeld in twee delen. Voor de pauze gaf Noks een plenaire interactieve introductie en na de pauze was er gelegenheid om in groepjes met elkaar in discussie te gaan over een aantal thema’s.

Noks legde uit dat ze op 52-jarige leeftijd na een arbeidsconflict heeft ontdekt dat ze hoogbegaafd is. Veel mensen in haar omgeving hadden dit vermoeden al terwijl ze dat zelf nog niet wist. Via een vriendin is ze bij Mensa terecht gekomen waar ze erachter kwam dat daar veel mensen rondlopen met problemen op het werk. Aangezien er weinig kennis was over hoogbegaafdheid bij volwassenen heeft ze veel met enkele professionals bij Mensa hierover gesproken en toen met Frans Corten samen een eerste artikel over hoogbegaafden op het werk geschreven, waarop veel reacties kwamen. Op die manier was ze binnen de kortste keren een deskundige in hoogbegaafde volwassenen. Om haar kennis te verspreiden en mensen te verbinden heeft ze in 2010 samen met Maud van Tiel het IHBV opgericht, waarna snel de eerste HB Cafés volgden.

De deelnemers werden uitgenodigd om een beeld te kiezen dat weergeeft hoe ze zich graag willen voelen in het dagelijks leven (waaronder werk) en dat kort met elkaar te bespreken. Vervolgens legde Noks uit hoe de positieve psychologie sinds 2000 onderzoekt wat maakt dat mensen zich goed voelen in plaats van vooral naar klachten en aandoeningen te kijken. Langzaam begint het kijken naar wat mensen wél kunnen ook in de psychiatrie door te dringen. Het versterken van bevlogenheid bij werknemers wordt amplitie genoemd. Door een bril van de positieve psychologie werd in de rest van de avond gekeken naar vijf thema’s: ‘keuzes maken’, ‘omgaan met collega’s en vrienden’, ‘omgaan met leiding’, ‘verveling en flow’ en ‘vertel ik over mijn hoogbegaafdheid?’.

Keuzes maken
Er zijn verschillende manieren om keuzes te maken en er lijkt een hiërarchie van keuzes te bestaan waarin de belangrijkste keuzes te maken hebben met waardes. Hoogbegaafden denken over alles na waarin ze keuzes kunnen maken, kunnen veel en vinden alles interessant. Het maken van veel afwegingen kan het lastig maken om tot een beslissing te komen. Echter, niet alles hoeft op hetzelfde moment. In keuzes met betrekking tot werk is de Theorie van de KernTalenten van Daniëlle Krekels interessant. Daarin gaat de beste voorspeller terug naar de kindertijd. Met name bij hoogbegaafden blijkt dit veel op te leveren. Hoogbegaafden hebben veel sterke kerntalenten, maar ook zgn. ‘halve’ of ‘kleine’ kerntalenten waarin ze best goed blijken te zijn, maar waar ze niet gelukkig van worden.

Omgaan met collega’s en vrienden
Er wordt vaak gezegd dat hoogbegaafden niet goed kunnen samenwerken. Door een hoog werk- en denktempo, andere interessegebieden, andere belangstelling op inhoud en andere aanpak kan het moeilijk zijn aansluiting te vinden op de werkvloer. Echter, je kunt hoogbegaafdheid ook inzetten om je te verdiepen in arbeidsprocessen door bijvoorbeeld interesse te tonen in het denkproces van de ander. Als je goede ideeën wilt overbrengen is het van groot belang om ook te werken aan de relatie met de ander. Veel hoogbegaafden hebben van jongs af aan een gevoel van anders zijn, waardoor ze zich inhouden en getraumatiseerd raken. Noks noemt enkele voorbeelden van hoogbegaafde kinderen: een kind dat een leraar op zijn punt wijst; een kind dat zegt het juist leuk te vinden om te discussiëren terwijl de ander dat niet zo ervaart.

Omgaan met leiding
Hiërarchische verhoudingen doen hoogbegaafden vaak niks, omdat ze meer op inhoud zijn gericht. In het contact met een leidinggevende telt het erg hoe je je ideeën brengt. Regelmatig is er een verschil tussen wat de werkomgeving signaleert en wat de hoogbegaafde werknemer benoemt. Noks laat een tabel zien met een aantal voorbeelden. Het blijkt goed te werken en wederzijds begrip te kweken om op deze manier concreet en bespreekbaar te maken hoe je op verschillende manier naar dezelfde situatie kunt kijken.

Verveling en flow
Hoogbegaafden hebben meer risico op bore-out (verveling met lichamelijke symptomen). Bore-out is een ernstige situatie die deels vergelijkbaar is met de symptomen van burn-out. Soms lukt het interessante werkzaamheden op het werk te krijgen, maar dat kan ook daarbuiten. Verveling is niet hetzelfde als ontspanning. Hoogbegaafden in een uitkeringssituatie komen binnen de kortste situatie niet meer uit de stoel. Flow is gekoppeld aan activiteiten, waarbij je het gevoel van tijd kwijt bent. Het kan enorm helpen om te kijken naar activiteiten die passen bij je (Kern)Talenten. Er is momenteel steeds meer aandacht voor hoogbegaafdheid in het onderwijs. Echter, het moet veel breder zijn dan alleen lesprogramma’s. Het gaat ook om ontwikkeling en zelfkennis/ -reflectie.

Vertel ik over mijn hoogbegaafdheid
Het is zinvol om na te denken of er een aanleiding is om het te vertellen? Hoe en aan wie? En gebruik je het woord hoogbegaafdheid?
Noks noemde als slot van het deel voor de pauze het voorbeeld van Arthur Gotlieb. Hij was een kritische slimme dwarse denker die foute dingen aan de kaart stelde. Echter, daar werd door het management van de NZA niet naar geluisterd waarna hij depressief werd en uiteindelijk heeft hij zijn eigen leven beëindigd. Wat je hiervan kunt leren: Wees als werkgever niet bang voor kritische werknemers, want je kunt daar heel veel aan hebben.

Uit de groepsdiscussie na de pauze kwamen de volgende aanbevelingen/voornemens naar voren:
– Het is niet handig om hoogbegaafdheid op het werk te benoemen. Je kunt dat beter in bedekte termen doen en er naar handelen door er acties aan te verbinden;
– In plaats van te stellen dat hoogbegaafden moeite hebben met keuzes maken, kun je ook stellen dat ze juist heel zorgvuldig zijn;
– Om constructief te kunnen samenwerken is het een voorwaarde om op zoek te gaan naar de ‘klik’ met de ander, je kunt ook andere dingen dan projecten op het werk bespreken;
– Het helpt om in een werksituatie ruimte bespreekbaar te maken van waaruit werknemers keuzes vanuit zichzelf kunnen maken.
Het bleek lastig om de voornemens te koppelen aan de beelden die iedereen in het begin had bedacht. Noks besluit de avond door te verwijzen naar een conferentie in Amsterdam waarop James Webb vertelde over de eindeloze zoektocht van hoogbegaafden naar zingeving.

Genoemde literatuur:
Handboek positieve psychologie – Ernst Bohlmeijer e.a. Bestel dit boek bij YouBeDo
Refuse to choose – Barbara Sher Bestel dit boek bij YouBeDo
The gifted boss – Dale Dauten Bestel dit boek bij YouBeDo
Operatie ‘werk Arthur de deur uit’ – Arthur Gotlieb Bestel dit boek bij YouBeDo
Searching for meaning – James Webb Bestel dit boek bij YouBeDo