Begin dit jaar bracht het IHBV in samenwerking met onderwijsadviesbureau APS seniorenversie van het Vooroordelenspel Hoogbegaafdheid uit. Het spel, een aanvulling op de twee eerder uitgebrachte spellen over hoogbegaafdheid bij kinderen (een voor docenten en een voor leerlingen), is ontwikkeld om aan de hand van kaartjes met stellingen een discussie over hoogbegaafde volwassenen op gang te brengen. Inmiddels heeft op het Festival van het Talent in Eindhoven de eerste succesvolle workshop over het nieuwe spel plaatsgevonden. Een verslag.Aan het begin van de workshop geven Noks Nauta en Madelène Schippers van het IHBV aan dat de bijeenkomst uit twee delen bestaat. In het eerste deel wordt de inhoud van enkele stellingen behandeld, terwijl het tweede deel wordt aangegrepen om enkele spelvormen te demonsteren. Nauta: ‘Er zijn namelijk meerdere manieren om met de kaartjes te werken. Je kunt het spel op individueel niveau spelen, bijvoorbeeld in het kader van coaching, of met groepjes, thuis of op het werk, en zowel met hoogbegaafden als niet-hoogbegaafden. Het gaat er vooral om dat er een productieve discussie over hoogbegaafdheid bij volwassenen ontstaat.’
De discussie komt meteen op gang na het kiezen van het eerste kaartje. Van de veertig kaartjes die het spel rijk is, wordt het kaartje met de stelling ‘Alleen met excellente prestaties mag je je hoogbegaafd noemen’ besproken. Een deelnemer geeft aan dat ze regelmatig met dit idee worstelt: ‘Ik durf eigenlijk niet te zeggen dat ik hoofbegaafd ben als ik geen prestaties lever. Ik voel me vaak ook niet hoogbegaafd omdat ik heel lang over mijn opleiding heb gedaan.’ Een andere deelnemer herkent zich hierin, vooral in relatie tot haar dochter: ‘Mijn hoogbegaafde dochter haalt op school goede cijfers maar geen topscores. Ik merk aan mezelf dat ik dan soms een beetje begin te twijfelen of ze wel echt hoogbegaafd is. Toch is het vooral het beeld dat andere mensen van hoogbegaafdheid hebben wat het ingewikkeld maakt.’ De andere deelnemers zijn het hier mee eens. ‘Hoogbegaafdheid valt of staat niet met excellente prestaties, het is vooral een vooroordeel dat heerst in de samenleving. Het gaat om de potentie, om wat bij je past, en dat is vaak moeilijk uit te leggen aan de buitenwereld,’ vat Nauta samen.
De tweede stelling, ‘Hoogbegaafden hebben gemiddeld een wat groter hoofd,’ wordt met enig gelach ontvangen. De deelnemers weten allemaal dat deze uitspraak niet waar is. Nauta vertelt dat vroeger vaak gedacht werd dat grote hersenen samengaan met een hoge intelligentie, maar dat dit idee nu niet echt meer leeft. De volgende twee stellingen leveren meer inspiratie en herkenning op. Eerst wordt een levendige discussie gevoerd over het idee dat hoogbegaafden hun opleiding vaak niet afmaken.
De deelnemers bespreken uiteenlopende redenen waarom hoogbegaafde studenten tijdens een studie kunnen afhaken, van slecht aansluitende leermethodes tot verveling en andere motivatieproblemen. Echter, zo valt te lezen in het document met achtergrondinformatie bij de stellingen, tot op heden is er geen onderzoek dat bevestigt dat hoogbegaafden meer risico lopen om hun opleiding niet af te maken.
De laatste stelling die in het eerste deel van de workshop wordt behandeld, ‘Hoogbegaafden ervaren feedback altijd als een persoonlijke aanval,’ levert verschillende persoonlijke verhalen op. Zo vertelt een deelnemer dat ze het lastig vindt om feedback te ontvangen op haar werk, omdat ze dan het gevoel krijgt dat ze iets niet goed kan terwijl ze vindt dat ze het wel goed zou moeten kunnen. Volgens Nauta sluit dit aan op de ervaring van veel hoogbegaafde mensen die ze over de jaren heeft gesproken.
Na de inhoudelijke bespreking van de vier stellingen is het tijd om enkele spelvormen te demonstreren. Het Vooroordelenspel Hoogbegaafdheid Volwassenen kan namelijk op meerdere manieren worden gespeeld. Zo kunnen deelnemers kaartjes met stellingen selecteren waar ze het mee eens zijn of waar ze zich over verbazen.
Daarnaast is het ook mogelijk om deelnemers een willekeurig kaartje te geven met de vraag wat ze van de stelling vinden of ze een kaartje te laten toelichten die ze aan iemand zouden willen geven. Tijdens de workshop wordt geoefend met zowel de eerste als laatste spelvorm.
Een van de deelnemers kiest om te beginnen het kaartje met de voor haar bekende stelling ‘Hoe intelligenter, hoe creatiever.’ Ze vertelt dat ze door anderen vaak als creatief wordt gezien, al wordt dit meestal niet onder de noemer ‘hoogbegaafdheid’ besproken. Tevens vindt ze dat hoogbegaafde mensen inderdaad vaak creatief zijn, maar dat het ook iets is waar je hard voor moet werken. Vervolgens pakt een andere deelnemer het kaartje met de stelling ‘Hoogbegaafden maken geen fouten in hun werk.’ ‘Dit kaartje zou ik graag aan mijn moeder willen geven, want ze heeft hier, net als ik, wel eens last van,’ zo licht ze toe. ‘We leggen de lat beiden heel hoog en worden boos op onszelf als we een klein foutje maken. Het lijkt me mooi om het hier met haar over te hebben.’
Dan is het uur alweer bijna om en worden de laatste minuten gebruikt om de workshop te evalueren. De deelnemers geven unaniem aan dat ze het spel een feest der herkenning vinden. Sommige deelnemers vragen zich wel af of ze het buiten hun intieme kring van familie en vrienden, die van hun hoogbegaafdheid afweten, zouden spelen. Het blijkt dat de vooroordelen ten opzichte van hoogbegaafden nog steeds dusdanig groot zijn dat velen buiten hun privésfeer nooit over hun hoogbegaafdheid praten. Er is dus nog veel werk aan de winkel en de deelnemers zien vooral veel mogelijkheden voor het spel in het hoger onderwijs en medische centra. ‘Maar het allermooiste van het spel vind ik dat je aan familie en vrienden kan uitleggen hoe je denkt en voelt,’ voegt een deelnemer nog toe.
Ten slotte bedankt Nauta iedereen voor het meedoen en meedenken: ‘Het Vooroordelenspel Hoogbegaafdheid Volwassenen is een kennisproduct. Steeds als we nieuwe persoonlijke ervaringen en wetenschappelijke inzichten opdoen, zullen we het document met de achtergrond-informatie op onze website updaten. We horen dus heel graag jullie ervaringen met het bespreken van de stellingen. We merken dat het spel veel losmaakt en hopen dat het bijdraagt aan meer begrip voor hoogbegaafde volwassenen.’
Emiel Martens